Habitat II Kütüphanesi
BM-HABİTAT (UN-HABITAT) olarak adlandırılan Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşmeleri Programı kentlerin sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğini sağlamak üzere Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu tarafından yetkilendirilen bir programın adıdır.
Kentleşme sorunlarının ele alındığı ilk uluslararası BM konferansı 1976 yılında Kanada Vancouver’da gerçekleşmiştir. Bu konferans yani birinci HABİTAT Konferansı sonrasında 19 Aralık 1977’de ise Konut, Yapı ve Planlama Merkezi (Committee on Housing, Building and Planning) adındaki merkezin yetkileri genişletilerek BM-HABİTAT: BM İnsan Yerleşmeleri Komisyonu’na (UN-HABITAT: The United Nations Commission on Human Settlement) dönüştürülmüştür. Bu merkezin yürütme sekretaryası olarak hizmet veren BM İnsan Yerleşmeleri Merkezi bir diğer adıyla HABİTAT Merkezi de bu yılda Kenya, Nairobi’de kurulmuştur.
İlk Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşmeleri Konferansı (HABİTAT-I) 31 Mayıs-11 Haziran 1976 tarihleri arasında Vancouver, Kanada’da gerçekleşmiştir. Bu konferans sonucunda “İnsan Yerleşmeleri Vancouver Deklarasyonu ve Eylem Planı” kabul edilmiştir.
1976 yılında Vancouver’da gerçekleşen birinci HABİTAT Konferansı’ndan sonra BM farklı ülkelerde farklı konularda konferanslar düzenlemeye devam etmiştir. Bu konferanslar arasında 1992 yılında Rio’da gerçekleşen Çevre ve Kalkınma Konferansı bir diğer deyişle Yeryüzü Zirvesi önemli bir yere sahiptir. Bu zirve sırasında insan yerleşmeleri üzerine yeni bir konferans yapılması gündeme gelmiştir. Bu zirvenin sonrasında Aralık 1992’te alınan karar ile ikinci HABİTAT Konferansı’nın 3-14 Haziran 1996’da İstanbul’da gerçekleşmesine karar verilmiştir.
Vancouver’ın taahhütleri konferanstan yirmi yıl sonra, 3-14 Haziran 1996 tarihinde İstanbul’da gerçekleşen ikinci HABİTAT Konferansı’nda tekrar onaylanmıştır. Bu konferans kapsamında ortaya çıkan “İstanbul Deklarasyonu ve HABİTAT Gündemi” adı verilen küresel eylem planı “herkese yeterli konut” ve “sürdürülebilir insan yerleşmeleri” temalarına odaklanmıştır.
HABİTAT-II’ den beş yıl sonra 6-8 Haziran 2001’te New York’ta BM Genel Kurulu dünyada HABİTAT Gündemi’nin uygulanmasını ve genel bir değerlendirme yapmak üzere “HABİTAT+5” adında özel bir oturum düzenlemiştir. 2001 yılında Birleşmiş Milletler hızlı kentleşme ve bunun toplumlara, ekonomiye, iklim değişikliğine politikalara etkisini ele almak üzere World Urban Forum’u kurmuştur.
27 Eylül 2015’te üye ülkeler Sürdürülebilir Gelişme Hedefleri’ni (Sustainable Development Goals) imzalamıştır. Üçüncü HABİTAT Konferansı bu hedefleri temel alarak ise 17-20 Ekim 2016’da Quito, Ekvador’da gerçekleşmiştir. HABİTAT-III sonucunda “Herkes için Sürdürülebilir Kentler ve İnsan Yerleşmeleri Kito Deklarasyonu” kabul edilmiştir. HABİTAT-III kapsamında Kito deklarasyonun bir parçası olarak üye devletleri ve diğer paydaşları yerel seviyede sürdürülebilir kentsel gelişmeyi sağlamak için harekete geçirecek “Yeni Kentsel Gündem” adında eylem odaklı bir doküman kabul edilmiştir.
HABİTAT-II Konferansı’ndan sorumlu kurumun “uluslararası” bir konferans olması nedeniyle Dış İşleri Bakanlığı, “yerleşmeler” ile ilgili bir konferans olması nedeniyle ise Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın olması beklenmektedir. Ancak 23 Haziran 1993’te organizasyon görevinin Dış İşleri Bakanlığı’na verilmesine kadar organizasyonun hangi kurum tarafından gerçekleştirileceği belirsiz kalmıştır. 7 Nisan 1994’te ise Dışişleri Bakanlığı Başbakanlığa yazdığı yazıyla HABİTAT-II hazırlıklarının yürütülmesi görevinin Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na verilmesini istemiştir. 13 Haziran 1994’te ise Cumhurbaşkanı kararı ile HABİTAT-II Konferansı’nın organizasyon görevi Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na resmen verilmiştir.
HABİTAT-II Konferansı’nda Türkiye’nin bir sorumluluğu katılımcı her ülke gibi Ulusal Rapor ve Eylem Planı hazırlamak olmuştur. Bu amaçla Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na bağlı Ulusal Komite ve Danışma Kurulu oluşturulmuştur. Ulusal Komite 13 Bakanlık, 2 TBMM Komisyonu, 22 Kamu Kurum ve Kuruluşu, 31 Yüksek Öğrenim Kurumu, 16 Yerel Yönetim Örgütü, 25 Oda ve Mesleki Kuruluş, 5 Sendika, 6 Konut Kooperatifi, 12 Konut, İnşaat Sektörü ve Yayın ile ilgili kuruluş ve 111 Sivil toplum örgütünden oluşan toplam 244 kurumdan oluşmaktadır. Danışma Kurulu ise Prof. Dr. İlhan Tekeli başkanlığında farklı üniversitelerden öğretim üyelerinden oluşmaktadır.
Türkiye ev sahibi ülke olarak aynı zamanda HABİTAT-II Konferansı’nın organizasyonunu gerçekleştirmekle görevli olmuştur. Organizasyondan görevli kurum Toplu Konut İdaresi Başkanlığı olmuştur. Ayrıca Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na bağlı HABİTAT-II Proje Koordinasyon Birimi (HPKB)’nin kurulmuştur. Bununla birlikte; İstanbul’da hazırlık çalışmaları için gerekli desteğin sağlanması, kurumlar arasında işbirliği ortamının yaratılması amacıyla ise İstanbul Organizasyon Komitesi kurulmuştur.
İkinci HABİTAT Konferansı 3-14 Haziran 1996 tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleşmiştir. Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, Resmi Konferans için 171 ülkeden 3.638 delege, 211 parlamenter, 627 yerel yönetim temsilcisi, 83 BM kuruluşu temsilcisi, 144 hükümetler arası kuruluş temsilcisi, 1.500 sivil toplum kuruluşundan 2.523 temsilci ve 3.893 yerli ve yabancı medya mensubu ile Konferans ve yan etkinliklerine hizmet verecek 318 BM görevlisi ile 4.341 yerel görevlinin kayıt işlemleri yapılmıştır. Sivil Toplum Kuruluşları Forumu Kayıt Merkezi’nde, 600’ü yerli, 1.800’ü yabancı olmak üzere, toplam 2.400 STK’dan 2.500 yerli ve 5.800 yabancı temsilcinin kaydı yapılmış; ayrıca, 23.500 günlük ziyaretçi kartı satılmıştır. Kayıt gerektirmeyen diğer Konferans etkinlikleri de hesaba katıldığında, toplam katılımcı sayısının 20 bine ulaştığı tahmin edilmektedir.
İstanbul’da gerçekleşen Konferans’ın son gününde, 14 Haziran’da İstanbul Deklarasyonu ve HABİTAT Gündemi kabul edilmiştir. “İstanbul Deklarasyonu ve HABİTAT Gündemi” “herkese yeterli konut” ve “kentleşen dünyada sürdürülebilir insan yerleşimleri” olmak üzere iki ana temaya odaklanmıştır.
HABİTAT-II Konferansı’nda resmi konferansın yanı sıra paralel etkinlik olarak Forumlar düzenlenmiştir. Bunlar; Dünya Kentler ve Yerel Yönetimler Forumu, Dünya Özel Sektör Forumu, STK Forumu, Profesyoneller ve Araştırmacılar Forumu, Parlamenterler Forumu, İşçi Sendikaları Forumu, Vakıflar Forumu, Bilim Akademileri ve Mühendislik Forumu, İnsan Dayanışması Forumu’dur. Bunun yanı sıra HABİTAT Sekretaryası tarafından düzenlenen “En İyi Uygulamalar Sergisi” ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı’na hazırlattırılan “Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme” ve “Dünya Kenti İstanbul” sergileri düzenlenmiştir.
HABİTAT-II Konferansı kapsamında çok sayıda kültür ve sanat etkinliği de düzenlenmiştir. HABITART adı verilen programda konferansın başlangıcından son gününe kadar 1000’e yakın kültür ve sanat etkinliği gerçekleştirilmiştir.
HABİTAT-II Konferansı İstanbul kent merkezinde, Taksim Meydanı’nın yakınında Şişli İlçesi’ne bağlı Harbiye mahallesinde gerçekleşmiştir. Bu alan HABİTAT-II Konferansı sonrasında “Konferans Vadisi” olarak adlandırılmaya başlanmıştır.
Konferans Vadisi’ne detayda bakıldığında ise ana mekan Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre Merkezi (5) olmuştur. Bununla birlikte bu alan Hilton Sergi Merkezi (6), Cemal Reşit Rey Konser Salonu (4), Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu (2), Medya Merkezi (3) Harbiye Askeri Müze (1), Açıkhava Tiyatrosu (8), İTÜ Taşkışla Kampüsü’nden (7) oluşmaktadır. Çevresinde bulunan İTÜ Maçka Kampüsü, Gümüşsuyu Kampüsü ve Atatürk Kültür Merkezi de HABİTAT-II Konferansı için kullanılan mekanlardandır.